خواص گزنه و دیگر فواید درمانی آن
نام های دیگر گزنه ; گزنک – گزما – گزگز – هرتیک – لبات النار – شعرالعجوز – کجیت – نبات النار – هرتیکه – گزنه ی دو پایه
گیاهی است با نام علمی Urtica از خانواده ی گزنه ایان ( Urticaceae ) ; که دو گونه با خواص طبی مشابه ، به شرح زیر دارد :
گونه اول ، گزنه ی درشت یا گزنه ی دو پایه یا انجره ی کبیر – قریص قراض
گیاهی است چند ساله با ساقه ی چهار گوش که بلندی آن تا یک متر می رسد و پوشیده از تار و پرزهای چسبناک ; و ساختمان آن به شکل لیفی می باشد .برگ های آن متقابل ، بیضی ، بزرگ ، نوک تیز ، با دندانه های درشت و رگبرگ های خیلی مشخص و گل های آن به رنگ سبز روشن یا کمی زرد معمولا در دو پایه ی جدا گانه ی ماده و نر قرار دارند .
پایه ی ماده ی آن دارای گل های خوشه ای است ; و پس از عمل تلقیح و شروع تشکیل میوه از حال افراشته به صورت خمیده در می آید ; که این نشانه ی خوبی برای شناخت پایه ی ماده است.
ریشه ی گزنه درشت خزنده است و در فواصل مختلف ، ریشک های تازه از آن روییده و منشا ساقه ی هوایی و گیاه جدیدی می شود و به سرعت گسترش می یابد.
پرزها و تارهای مخروطی شکل که گیاه را پوشانیده چسبناک و گزنده می باشد و به محض تماس با پوست بدن انسان ایجاد ناراحتی ، سوزش و خارش می کند .
تخم آن نرم ، براق ، کمی پهن و تیره رنگ است و شبیه تخم مرو می باشد ; این گیاه در باغ ها و نقاط سایه دار کنار پرچین ها ، کنار جاده ها و خانه ها ; در مناطق مختلف شمال ایران و دامنه های البرز و ییلاقات اطراف تهران به طور خودرو می روید.
ترکیب شیمیایی گزنه درشت
ماده رنگی به نام اورتی سین – ماده ی لسیتین – گلوکوزیدی با اثر قرمز کننده ی پوست ; لعاب – تانن – فورمیک اسید – چند املاح معدنی و گوگرد
گونه دوم ، گزنه ی کوچک یا گزنه ی یک پایه یا انجره ی صغیر یا حریق
گیاهی است علفی و خیلی کوچک که بلندی آن از نیم متر کمتر است ; ساقه ی آن کاملا چهارگوش نیست و زوایای آن کمی پهن و قوسی است.
تمام اعضای هوایی گیاه از پرزها و‌تارهای بسیار گزنده ; سوزان و چسبناک پوشیده شده اند.
برگ های آن سبز روشن ، متقابل با کناره ی دندانه دار و بیضی شکل است. در این گیاه گل های نر و ماده روی یک پایه قرار دارند و به رنگ سبز روشن یا کمی زرد در طول تابستان و پاییز ظاهر می شوند .سرعت انتشار آن کم تر از گزنه ی کبیر است.
محل رویش و دیگر خواص گزنه
این گیاه فقط در باغ ها و اراضی مزروع می روید ; در ایران در گیلان ، مازندران ، گرگان ، بندر گز و ییلاقات اطراف تهران ; و در آذربایجان ، لرستان ، پشت کوه ، در خوزستان ; در اطراف بهبهان و در فارس در کمارج ، بوشهر و شیراز می روید .
ترکیب شیمیایی گیاه گزنه کوچک
فورمیک اسید – یک آلکالوعید – نوعی گلوکوزید قرمز کننده ی پوست.
طبع گزنه گرم و خشک است.
خواص درمانی گزنه
- سی گرم از گیاه گزنه را در یک لیتر آب بجوشانید و آب صاف کرده ی آن را به مرور بنوشید ;
قابض و ضد انگل است ، معرق ، ادرار آور ، شیر آور و باز کننده عادت ماهیانه می باشد ; برای رفع وجود خون در ادرار ، التهاب کلیه ; مفرط بودن خون عادت ماهیانه ، ضعف و زردی مفید است ; سینه و ریه و معده را از اخلاط پاک می کند ، در علاج بیماری قند و بند آوردن خون روی موثر است ; تقویت کننده نیروی جنسی می باشد ; دهانه ی رحم و گرفتگی های کبد را باز می کند. - قرقره و مز مزه ی شیره ی تازه ی گیاه گزنه برای لثه و ورم لوزه بسیار مفید است .
- در استعمال خارجی از شیره ی تازه ی گزنه برای تحریک پوست و نرم کردن ورم های سفت استفاده می شود.
- خواص گزنه برای روماتیسم ; برای درمان بی حسی اعضای بدن و بی اختیاری اعضا که در اثر سکته ی ناقص حادث شده باشد ; و یا درمان روماتیسم های مزمن می توان گاه گاهی شاخه های گزنه ی تازه را چیده و به محل مورد نظر زد تا خون را تحریک کرده ; و از قسمت های دیگر بدن به این قسمت متمرکز کند و باعث بهبودی شود.
عوارض و مضرات گیاه گزنه
کسی که آن را به بدن می زند باید درد و سوزش و خارشی که در اثر این گیاه عارض می شود را تحمل کند .
عوارض و مضرات گزنه ; برای کلیه و روده ها مضر است ، اسراف در خوردن آن مضر و خطرناک می باشد و موجب قطع ترشح ادرار می شود ; لذا باید با نظر پزشک مصرف شود.
مصلح گیاه گزنه : صمغ عربی و کتیرا می باشد .
